Elektrik sistemlerinde kullanılan enerji iki bileşenden oluşur: Aktif enerji (iş yapan enerji) ve reaktif enerji (manyetik veya elektrik alan oluşturmak için gerekli enerji).

Reaktif enerji doğrudan işe yaramaz, ancak motor, trafo, balast gibi endüktif yüklerin çalışabilmesi için gereklidir.

Bu enerjinin fazla olması, şebekede gereksiz yüklenmeye neden olur. Bu yüzden dağıtım şirketleri, reaktif enerjinin aktif enerjiye oranı belirli sınırları geçtiğinde reaktif ceza uygular.

---

Reaktif Enerji Türleri

Endüktif Reaktif Enerji

Motor, trafo, bobin, kontaktör gibi manyetik alan oluşturan cihazlar çalışırken endüktif reaktif enerji tüketirler.

Eğer kompanzasyon sistemi bu enerjiyi dengeleyecek kadar kondansatör devreye alamazsa endüktif reaktif ceza oluşur.

Genel oran sınırları:

• Bağlantı gücü 9 kW altı abonelerde: oran sınırlaması uygulanmaz.
• Bağlantı gücü 9 kW – 50 kW arası abonelerde: endüktif reaktif enerji, aktif enerjinin %33’ünü geçerse ceza uygulanır.
• Bağlantı gücü 50 kW ve üzeri abonelerde: sınır %20’ye düşer.

Yani güç arttıkça sistemden beklenen güç faktörü (cosφ) iyileştirilir.

---

Kapasitif Reaktif Enerji

Kapasitif reaktif enerji, şebekeye enerji geri basılması durumunda ortaya çıkar.

Bu genellikle:

• Yük azaldığında kompanzasyon kondansatörlerinin devrede kalması,
• Reaktif rölelerin yanlış ayarlanmasınedeniyle olur.

Oran sınırları:

• Tüm abonelerde, kapasitif reaktif enerji, aktif enerjinin %15’ini geçerse kapasitif reaktif ceza uygulanır.

Bu nedenle özellikle gece saatlerinde düşük yükte çalışan tesislerde fazla kondansatör devrede kalmamalıdır.

---

Reaktif Ceza Hesaplama Örneği

Bir tesisin aktif enerji tüketimi 10.000 kWh olsun.

• Ölçüm sonucunda endüktif reaktif enerji tüketimi 4.000 kVArh olarak tespit edilmişse:
  • Endüktif oran = 4.000 / 10.000 = %40 Eğer bu tesisin bağlantı gücü 60 kW ise, sınır %20’dir. %40 > %20 olduğu için bu tesis endüktif reaktif ceza öder.
  • Dağıtım şirketi, fazla tüketilen 2.000 kVArh için ceza bedelini ilgili tarife üzerinden hesaplar. Ceza genellikle, aktif enerji birim fiyatının 1 ila 1,5 katı arasında değişen katsayılarla uygulanır.

Benzer şekilde,

• Aktif enerji 10.000 kWh
• Kapasitif reaktif enerji 2.000 kVArh ise:
  • Kapasitif oran = 2.000 / 10.000 = %20%15 sınırını geçtiği için kapasitif reaktif ceza oluşur.

---

Reaktif Cezadan Korunma Yöntemleri

• Kompanzasyon panosundaki kondansatör, kontaktör ve rölelerin periyodik kontrolü
• Yük değişimlerine göre doğru kademe ayarı yapılması
• Gerçek zamanlı kompanzasyon takibi yapan otomatik sistemlerin kullanılması
• Uzaktan izleme sistemleri ile alarm tanımlanması